کنترل عوارض بیماری سرطان با رژیم غذایی مناسب

چکیده

سرطان به عنوان یکی از بیماری های مهلک بشری همواره زندگی بسیاری از افراد را به چالش کشیده است. تغذیه مناسب به عنوان یکی از پارامترهای موثر بر پیشگیری و فرآیند درمان بیماری سرطان به شمار می رود. روند درمان بیماری سرطان، عوارض جانبی زیادی برای فرد ایجاد می کند و تمام ابعاد زندگی فرد را به چالش می کشد. رژیم سرطان می تواند در مسیر بیماری سرطان، نقش موثری در کاهش عوارض داشته باشد.

مقدمه

قطعا رژیم غذایی تاثیر زیادی بر کاهش عوارض بیماری سرطان دارد! بدون شک سرطان یکی از مهلک ترین بیماری های بشر است که سالانه از هر 10 هزار نفر نزدیک به 442 نفر را مبتلا می کند. سرطان عوارض متعدد و گسترده ای برای فرد مبتلا ایجاد می کند و تقریبا تمام ابعاد زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. رژیم غذایی مناسب یکی از مواردی است که به کمک بیماران مبتلا می آید. رژیم غذایی سرطان می تواند عوارض مربوط به روند درمان یا خود بیماری را کاهش داده و یا کنترل کند. در این مقاله جزئیات رژیم سرطان را عنوان خواهیم کرد.

نگاه کلی

سرطان چیست؟

سرطان به مجموعه ای از بیماری ها گفته می شود که در آن، سلول های بدن انسان به علت دلایل مختلف مثل مواد جهش زا یا زمینه ژنتیکی به صورت غیرعادی شروع به تقسیم شدن می کنند و ابعاد مختلف سلامت انسان را مورد چالش قرار می دهند. اصولا سرطان ها به دو نوغ خوش خیم و بدخیم طبقه بندی می شوند. سرطان های خوش خیم آن دسته از سرطان هایی هستند که در آن ها سلول های سرطانی از موضع خود پخش نمی شوند ولی در سرطان های بدخیم، سلول های سرطانی در بدن پخش شده و بخش های متعددی از بدن انسان را درگیر می کنند.

تاریخچه رژیم درمانی در سرطان

تا قرن 19 میلادی عمده پزشکان علت اصلی بروز سرطان را نمی دانستند و فرضیات مطرح شده، عمدتا بر پایه تجربیات و موهومات بوده است. در دوره های مختلف علل مختلفی برای بروز سرطان ذکر شده است اما در اواسط قرن 20ام موضوع اهمیت تغذیه در بیماری سرطان مطرح شد. برای مثال در سال 1960 موضوع وجود مواد جهش زا در غذاها مورد بررسی قرار گرفت یا سال 1980 به موضوع ارتباط چربی و بروز سرطان ها مطرح شده است حتی  در حدی که بعضی از متخصصان معتقدند چاقی می تواند به اندازه استعمال دخانیات در بروز سرطان تاثیرگذار باشد.

اخیرا اهمیت رژیم درمانی درافزایش طول عمر بیماران مبتلا به سرطان مطرح شده است و این سیستم رژیمی نه تنها برای بیماران مبتلا به سرطان مفید است، بلکه برای افراد دیگر مثل مادران باردار شیرده، افرادی که به عفونت های مختلف آلوده شده اند و... مفید باشد.

توصیف کلی رژیم سرطان

گاها تغییرات رژیم غذایی به عنوان یک اقدام پیشگیرانه برای کاهش خطر ابتلا به سرطان به عنوان رژیم سرطان در نظر گرفته می شود اما این تعریف صحیح نیست . توصیه های غذایی برای کاهش خطر ابتلا به سرطان شامل موارد زیر است:

• در وزن سالم زندگی کنید و فعالیت بدنی داشته باشید! هنوز به صورت دقیق مشخص نیست که چاقی و اضافه وزن چگونه بر افزایش بروز سرطان تاثیر می گذارد اما رابطه مستقیم با بروز سرطان دارد. برای مثال چاقی شکمی با افزایش التهاب می تواند ریسک سرطان های مختلف از جمله سرطان کولورکتال را افزایش دهد.
• چربی دریافتی رژیمی را کاهش دهید و در انتخاب نوع چربی دقت کنید! مثلا مصرف چربی های اشباع و ترانس می تواند ریسک بروز سرطان را افزایش دهد.
• غذاهای سرشار از فیبر مانند سبوس گندم، لوبیا قرمز، غلات کامل، حبوبات، نان سبوس دار و آلو را در منوی غذایی خود جای دهید.
• مقدار زیادی سبزیجات و میوه جات میل کنید از جمله سبزیجات چلیپایی مثل کلم بروکلی، کلم پیچ، گل کلم و خردل.

• به جای گوشت قرمز ماهی میل کنید و اگر می توانید به جای غذاهای حیوانی عمدتا از غذاهای گیاهی استفاده کنید.
• استفاده از روغن زیتون حتی برای پخت و پز را در برنامه روزانه خود قرار دهید.
• از منابع غذایی با کلسیم بالا استفاده کنید.
• از مصرف الکل و دخانیات اجتناب کنید.
• مصرف نمک را به حداقل برسانید تا سلامتی خود را تنظیم کنید. برای مثال در ژاپنی ها که در منوی غذایی روزانه خود سدیم بالایی مصرف می کنند، شیوع سرطان مری و معده بیشتر است.

یکی از رویکردهای اصلی برای کاهش ریسک ابتلا به سرطان پیروی از رژیم مدیترانه ای است. در واقع رژیم مدیترانه ای فراتر از یک رژیم غذایی، یک الگو و سبک زندگی برای خوراک است و گستره بیشتری از یک رژیم غذایی معمول دارد. الگوی غذایی مدیترانه ای خود انواع مختلفی دارد اما شش اصل اساسی در این الگوی خوراک وجود دارد:

• مصرف بالای میوه جات و سبزیجات، نان، غلات تیره، لوبیا، آجیل و دانه ها
• مصرف روغن زیتون به عنوان اصلی ترین منبع چربی برای پخت و پز یا خوراک روزانه در منوی غذایی
• مقادیر کم تا متوسط لبنیات، ماهی ها و ماکیان و مصرف بسیار کم گوست قرمز
• تخم مرغ بیشتر از چهاربار در هفته مصرف نشود.
• آب زیاد بنوشید.
• مصرف بسیار کم شیرینیجات در طول هفته

به طور کلی با رعایت این توصیه ها می توانید از بروز سرطان پیشگیری کنید.

قابل ذکر است رژیم غذایی یکی از عواملی است که بر بروز سرطان تاثیر دارد اما بروز برخی از سرطان ها مستقل از رژیم غذایی است و منوی غذایی روزانه بر روی آن ها اثر ندارد. مشغله های فکری و کاری شدید، فاکتورهای محیطی و شرایط ژنتیکی عواملی هستند که می توانند روی بروز سرطان تاثیرگذار باشند.

رژیم درمانی در سرطان

یکی از اصلی ترین اهداف رژیم درمانی در سرطان تامین انرژی متناسب با نیازهای بدن و جلوگیری از سوء تغذیه است. اشتها حس چشایی، حس بویایی ، توانایی خوردن غذا، توانایی جذب ریزمغذی ها می تواند در اثر بیماری سرطان یا عوارض مربوط به درمان، خصوصا شیمی درمانی تحت تاثیر قرار بگیرد. بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان مکررا عوارضی مثل افت اشتها، حالت تهوع، استفراغ، یبوست، اسهال، زخم های دهانی، بلع دردناک یا افسردگی را تجربه کنند که تمام این عوامل بر روی دریافت غذایی فرد اثرگذار است.

اصلی ترین مشکل در بیماران مبتلا به سرطان ناتوانی آن ها در خوردن منابع غذایی کافی و دریافت انرژی ناکافی در آن هاست.  

علت اصلی بروز سوء تغذیه در بیماران سرطانی کاهش شدید اشتها است که به دنبال دارودرمانی یا شیمی درمانی اتفاق می افتد.

گاها افت شدید اشتها با کاشکی همراه است که می تواند در کیفیت زندگی این افراد تاثیر منفی داشته باشد. شرایط کاشکسی که در بیماری سرطان رخ می دهد، شبیه سوء تغذیه معمولی نیست و تفاوت دارد. در سوء معمولی بدن با کمبود انرژی تطبیق پیدا می کند و از اتلاف بیش از حد ریزمغذی جلوگیری می کند ولی در کاشکسی نه تنها تطبیق رخ نمی دهد، بلکه اتلاف شدت پیدا می کند و سرعت تحلیل بافت ها افزایش می یابد.

رژیم درمانی در بیماران سرطانی می تواند با سایر توصیه های سلامت روزانه تفاوت زیادی دارد و برنامه غذایی روزانه برای هر شخص با شخص دیگر متفاوت است.

در بعضی بیماران، امکان مصرف غذا از طریق بلع وجود ندارد و به علت عوارض متعدد، این توانایی در آن ها از بین می رود. در این افراد بنا به صلاحدید پزشک غذا از طریق انترال (تغذیه با لوله از طریق مری) یا پارانترال (غذا به صورت مستقیم وارد جریان خون می شود.) صورت می گیرد.

با توجه به این که مصرف داروهای متعدد و شیمی درمانی می تواند اثراتی مثل تهوع، اسهال، استفراغ و ... داشته باشد، مصرف وعده های کوچک و متعدد بسیار بهتر از وعده های حجیم در تامین انرژی عمل می کند.

انتخاب های غذایی پر پروتئین و پرکالری برای بیماران سرطانی بسیار ضروری است اما از عوارض مصرف این نوع غذاها، بروز یبوست است لذا مصرف آب کافی و فیبر می تواند به کاهش بروز یبوست کمک کند.

در نهایت باید در کنار تیم درمان بیماران سرطانی، از مشاوره های یک روانشناس توانمند در راستای بهبود دریافت غذایی بیماران بهره گرفت  چرا که به علت فشار روانی امکان تغییر دریافت غذا وجود دارد.

مزایا و معایب رژیم سرطان

مزایای رژیم سرطان

اولین مزیت رژیم ضدسرطان، حفظ وزن متعادل است که منجر به افزایش طول عمر می شود و ریسک بروز بیماری های مختلف مثل دیابت نوع دو یا فشارخون را کاهش می دهد.

یکی دیگر از مزیت های های اصلی رژیم ضدسرطان افزایش طول عمر و شانس بقا در بیماران مبتلا به سرطان و کاهش عوارض ناشی از درمان، مثل عوارض شیمی درمانی است.

اقدامات احتیاطی در رژیم سرطان

در طول مدتی که از رژیم سرطان پیروی می کنید می بایست با متخصص تغذیه و پزشک خود در ارتباط باشید. یکی دیگر از مواردی که می تواند خطرناک باشد، این است که رژیم غذایی و درمان های مکمل، جایگزین درمان اصلی شود پس اصل بر رعایت روش های درمانی اصلی است و در کنار آن ها، رژیم و طب مکمل می تواند کمک کننده باشد.

از اصلی ترین اصول افزایش بقا و کاهش عوارض در بیماری سرطان، این است که وزن خود را متناسب با سن، قد، وزن و جنس تنظیم کنید. البته دریافت انرژی روزانه و هدف رژیم درمانی در سرطان های مختلف متفاوت است و در بعضی از سرطان ها افزایش وزن و در بعضی دیگر کاهش وزن از ضروریات محسوب می شود. مثلا در سرطان سینه و تخمدان به دنبال روند رژیم درمانی وزن افزایش می یابد و کاهش دادن آن بسیار دشوار است. درصورتی که بیمار سرطانی زیر نظر پزشک یا متخصص تغذیه بخواهد وزن کم کند، نباید بیش از یک کیلوگرم در هفته باشد.

به طور کلی خطر بخصوصی به دنبال پیروی از رژیم ضدسرطان برای فرد ایجاد نمی شود و تنها خطر این است که فرد، این الگوی غذایی را جایگزین درمان اصلی کند.

مهمترین توصیه در روند پیروی از رژیم ضدسرطان این است که حتما در روند رژیم درمانی با پزشک و متخصص تغذیه خود در ارتباط باشید تا خدای ناکرده به کمبود ریزمغذی ها و عوارض ناخواسته دچار نشوید.

تحقیقات انجام شده در راستای رژیم سرطان، نتیجه گیری و منابع

تحقیقات انجام شده در راستای رژیم سرطان

رژیم هایی مثل رژیم دکتر گونزالز یا ماکروبیوتیک نتیجه منحصر به فردی در راستای بهبود حال بیماران سرطانی ندارند و حتی می توانند با بروز کمبود ریزمغذی ها منجر به عوارض جبران ناپذیری شوند. در بین رژیم های مطرح شده در راستای بهبود حال بیماران سرطانی، رژیم کتوژنیک هم  مطرح است.

رژیم کتوژنیک با حساس کردن سلول های سرطانی نسبت به داروها یا شیمی درمانی، می تواند سرعت روند درمان را افزایش دهد. علاوه بر رژیم کتوژنیک، رژیم های محدود کننده کالری هم می توانند سلول های سرطانی را نسبت به دارودرمانی یا شیمی درمانی حساس تر کنند. البته نکته بسیار مهم در روند پیروی از رژیم های محدودیت کالری، حفظ تعادل ریز مغذی ها در بدن فرد است چرا که کمبود ریزمغذی ها در روند درمان اختلال ایجاد کرده و می تواند بیماری را وخیم تر کند.

نتیجه گیری نهایی

رژیم سرطان، اگر به درستی و زیر نظر یک متخصص تغذیه تدوین شود، می توان آن را به عنوان یک رژیم سالم در نظر گرفت. به طورکلی روند درمان بیماری سرطان بسیار پیچیده است و باید در تمامی مراحل درمانی، تیم درمان درگیر باشند.