وضعیت های مرجع در حرکت شناسی

برای یادگیری و درک بهتر حرکت شناسی و دستگاه اسکلتی عضلانی، باید آناتومی، سطوح حرکتی، واژه شناسی، جهت های حرکتی و وضعیت های مرجع را بشناسید.

:دو وضعیت مرجع برای توصیف حرکات مفاصل وجود دارد

وضعیت آناتومیکی:

که در این وضعیت فرد بحالت صاف ایستاده، صورت بسمت جلو، پاها موازی و نزدیک بیکدیگر و کف دست ها بسمت جلو قرار می گیرند.

وضعیت بنیادی (وضعیت معمولی یا پایه):

این وضعیت نیز شبیه وضعیت آناتومیکی است با این تفاوت که کف دست ها رو به بدن قرار می گیرند.

جهت شناسی بدن:

جهت هایی که در بدن وجود دارند شبیه جهت های جغرافیایی هستند. همانطور که ما از واژه های چپ، راست، جنوب، غرب، شمال شرقی برای جهت های جغرافیایی استفاده می کنیم در حرکت شناسی و کالبد شناسی بدن نیز از واژه هایی مثل خارجی، داخلی، پایینی، جلویی و میانی استفاده می کنیم.

آموختن جهت های بدن برای یادگیری حرکت شناسی بسیار مهم است. برخی از واژه ها و جهت های پرکاربرد در زیر آمده است:

قدامی (Anterior): بخش جلوی بدن یا هر عضو

خارجی (lateral): دور از خط میانی بدن

داخلی (medial): بسمت خط میانی بدن

خلفی یا پشتی (posterior): عقب یا در قسمت عقبی

فوقانی (superior): بالا نسبت به ساختارهای دیگر

تحتانی (Inferior): پایین نسبت به ساختارهای دیگر

قدامی تحتانی (Anterioinferior): جلو و پایین

قدامی داخلی (Anteriomedial) جلو و بسمت خط میانی بدن

قدامی خلفی (Anterioposterior): مربوط به هر دو قسمت جلو پشت

قدامی فوقانی (Anteriosuperior) قسمت جلو وبالا

تحتانی خارجی (inferiolateral): پایین و بسمت دور از خط میانی بدن

تحتانی داخلی (inferiomedial): پایین و بسمت قسمت داخلی بدن

دوجانبه (Bilateral): مربوط به هر دو قسمت راست و چپ

عمقی (deep): زیر یک سطح

سطحی (superficial): نزدیک سطح بدن، برای توصیف  عضلات و بافت ها بکار می رود.

دور از تنه (Distal): دور از خط میانی بدن

نزدیک به تنه (proximal): نزدیک به خط میانی بدن و بسمت بالای نقطه مرجع

دمر (prone): بشکم خوابیده و صورت بسمت پایین

طاقباز (supine): به پشت خوابیده و صورت بسمت بالا

اجرای جهت ها در بدن

مهمترین واژه ها برای آموزش حرکات عمومی مفاصل:

حرکات ابداکشن، ادداکشن، فلکشن و اکستنشن، چرخش داخلی و چرخش خارجی جزو حرکات اصلی هستن که بعضی از مفاصل همه این حرکات را دارند و برخی دیگر، تعدادی از این حرکات را دارند. بعضی از مفاصل نیز علاوه بر این حرکات اصلی، حرکات مخصوص خود را نیز دارند که در زیر به توضیح حرکات اصلی و ویژه هر مفصل می پردازیم.

دور شدن (ابداکشن = abduction):

مفاصل شانه، ران مچ دست، انگشتان این حرکت را دارند.

دور شدن اندام از خط میانی بدن در سطح فرونتال را ابداکشن گویند. برای مثال بالا بردن دست ها در حرکت نشر جانب در مفصل شانه ابداکشن انجام می شود.

نزدیک شدن (ادداکشن =adduction):

هر مفصلی که حرکت دور شدن را داشته باشد حرکت نزدیک شدن را نیز خواهد داشت. مفاصل شانه، ران مچ دست و انگشتان این حرکت را دارند.

حرکت بسمت داخل و خط میانی بدن را ادداکشن می گویند. برای مثال برگشت دست به سمت پایین در حرکت نشر جانب در مفصل شانه ادداکشن انجام می شود.

خم شدن (فلکشن = flexion):

مفاصل آرنج، شانه، زانو، ران، کمر و سر مچ دست و انگشتان مچ دست و پا این حرکت را دارند.

کاهش زاویه ی استخوان های مفصل نسبت به یکدیگر در سطح سهمی را فلکشن می گویند. برای مثال در حرکت جلو بازو با دمبل یا هالتر در مفصل آرنج  یا حرکت پشت پا خوابیده دستگاه فلکشن انجام می شود.

باز شدن (اکستنشن = extension):

هر مفصلی که حرکت فلکشن را داشته باشد حرکت اکستنشن را نیز خواهد داشت. مفاصل آرنج، شانه، زانو، ران، کمر و سر مچ دست و انگشتان مچ دست و پا این حرکت را دارند.

 افزایش زاویه استخوان های یک مفصل نسبت به یکدیگر در سطح سهمی را اکستنشن می گویند. برای مثال در حرکت جلو ران دستگاه در مفصل زانو اکستنشن انجام می شود.

حرکت دورانی (سیرکومداکشن = circumduction):

 هر مفصلی که حرکات فلکشن، اکستنشن، ابداکشن و ادداکشن را داشته باشد حرکت دورانی یا سیرکومداکشن را نیز خواهد داشت. در این حرکت با انتهای عضو در فضا یک حرکت مخروطی و دورانی ایجاد می شود. نمونه ی این حرکت را می توان با بالا بردن دست یا پا و ایجاد یک حرکت مخروطی دورانی حول محور مفصل شانه و ران ایجاد کرد.

چرخش خارجی (اکسترنال روتیشن = external rotation):

حرکت چرخشی در سطح هوریزونتال و حول محور طولی استخوان بسمت خارج و دور از خط میانی بدن را اکسترنال روتیشن می گویند. مفاصل شانه و ران این حرکت را دارند.

چرخش داخلی (اینترنال روتیشن = internal rotation):

حرکت چرخشی در سطح هوریزونتال و حول محور طولی استخوان بسمت داخل و نزدیک به خط میانی بدن را اینترنال روتیشن می گویند. هر مفصلی که چرخش خارجی را داشته باشد، حرکت چرخش داخلی را نیز خواهد داشت. تنها مفاصل شانه و ران  این حرکت را دارند.

حرکات فلکشن، اکستنشن، ابداکشن، ادداکشن، چرخش داخلی و چرخش خارجی در تمامی مفاصلی که توانایی انجام این حرکات را دارند به این نام انجام می شوند. اما بعضی از واژه ها و حرکات مخصوص برخی از اندام ها و مفاصل هستند و حرکت آن مفصل را با آن واژه می شناسند.

واژه های تخصصی حرکات مچ پا:

می توان اشاره کرد به:

چرخش خارجی مچ پا (اورژن = eversion):

این حرکت مخصوص مچ پاست. با این که این حرکت را چرخش خارجی مچ پا می گویند اما این حرکت در سطح فرونتال انجام می شود. دور شدن انگشتان پا از خط میانی بدن را در حالی که پاشنه پا روی زمین بصورت ثابت قرار دارد اورژن می گویند.

چرخش داخلی مچ پا (اینورژن = inversion):

این حرکت نیز در سطح فرونتال انجام می شود. نزدیک شدن انگشتان پا به خط میانی بدن را در حالی که پاشنه پا روی زمین بصورت ثابت قرار دارد، اورژن می گویند.

دورسی فلکشن مچ پا (dorsi flexion):

خم شدن مچ بطوری که قسمت روی پا به استخوان درشت نی نزدیک شود را دورسی فلکشن می گویند. این حرکت می تواند بصورت معکوس یا یعنی نزدیک شدن استخوان درشت نی به قسمت روی پا وقتی که کف پا روی زمین ثابت است نیز انجام شود.  بنابراین کاهش زاویه بین مچ پا و استخوان درشت نی را دورسی فلکشن می گویند.

پلانتار فلکشن مچ پا (Plantar flexion):

 دور شدن روی پا از استخوان درشت نی را در صفحه سهمی پلانتار فلکشن می گویند. این حرکت  می تواند بصورت معکوس یعنی دور شدن استخوان درشت نی از قسمت روی پا وقتی که کف پا روی زمین ثابت است نیز انجام شود.  بنابراین افزایش زاویه بین مچ و ساق پا را پلانتار فلکشن می گویند.

پرونیشن (pronation):

 این حرکت ترکیبی از حرکات دورسی فلکشن و اورژن هست که در سطح هوریزونتال انجام می شود. این حرکت را در حالت عدم تحمل وزن و هنگامی که پا در تماس با زمین نیست می توانیم انجام دهیم.

سوپینیشن (supination):

این حرکت ترکیبی از حرکات پلانتار فلکشن و اینورژن است که در سطح هوریزونتال انجام می شود. این حرکت را در حالت عدم تحمل وزن و هنگامی که پا در تماس با زمین نیست می توانیم انجام دهیم.

واژه های تخصصی حرکات کتف:

می توان اشاره کرد به:

بالا بردن کتف (الویشن : elevation):

 حرکت کتف از حالت عادی به سمت بالا را الویشن می گویند. این حرکت در سطح عرضی انجام می شود.

پایین آوردن کتف (دیپریشن: depression):

حرکت کتف از حالت بالا رفته (الویشن) به سمت پایین را دپریشن می گویند که در سطح عرضی انجام می شود.

دورکردن کتف (پروترکشن: protraction):

دور کردن کتف ها از خط میانی بدن و از خط میانی ستون فقرات را پروترکشن می گویند که در سطح هوزیزونتال انجام می شود.

نزدیک کردن کتف (ریترکشن: retraction):

نزدیک کردن کتف به خط میانی بدن و به ستون فقرات را از حالت دور شده ریترکشن می گویند.

چرخش بالایی (آپوارد روتیشن= upward rotation):

چرخش کتف در سطح عرضی به طوری که زاویه تحتانی کتف بسمت خارج قرار می گیرد را آپوارد روتیشن می گویند.

چرخش پایینی (دانوارد روتیشن = down ward rotation):

چرخش کتف در سطح عرضی از حالت آپوارد روتیشن به حالت آناتومیکی اولیه را دانوارد روتیشن می گویند.

واژه های مخصوص حرکات مفصل شانه:

در مفصل شانه علاوه بر حرکات اصلی فلکشن، اکستنشن، ابداکشن، ادداکشن، چرخش داخلی و چرخش خارجی دو حرکت دورشدن افقی و نزدیک شدن افقی بعنوان حرکات مخصوص این مفصل انجام می شوند.

دور شدن افقی (هوریزونتال ابداکشن: horizental abduction):

حرکت استخوان بازو در سطح افقی و دور شدن آن از خط میانی بدن را هوریزونتال ابداکشن می گویند.

نزدیک شدن افقی (هوریزونتال ادداکشن=adduction horizontal):

حرکت استخوان بازو در سطح افقی و نزدیک شدن آن به خط میانی بدن را هوریزونتال ادداکشن می گویند.

واژه های مخصوص حرکات کمر و سر:

 در مفصل سر و کمر علاوه بر حرکات فلکشن و اکستنشن حرکات زیر نیز انجام می شود.

خم شدن جانبی (لترال فلکشن:lateral flexion ):

خم شدن  کمر و سر در سطح فرونتال به سمت جانب را لترال فلکشن می گویند.

ریداکشن (برگشت از حالت خم شدن جانبی):

بازگشت از حالت خم شدن جانبی به حالت آناتومیکی و معمولی را ریداکشن می گویند.

روتیشن (rotation):

چرخش کمر و سر به سمت راست و چپ در سطح هوریزونتال را روتیشن می گویند.

واژه های مخصوص حرکات مچ دست:

در مفصل مچ دست علاوه بر حرکت فلکشن حرکات زیر بصورت ویژه انجام می شود.

خم شدن بسمت زند زبرین (رادیال فلکشن یا رادیال دیویشن = radial flexion):

دورکردن مچ دست درسطح عرضی را بطوری که انگشت شست به استخوان رادیال ساعد نزدیک شود، رادیال فلکشن می گویند.

خم شدن بسمت زند زیرین (اولنار فلکشن یا اولنار دیویشن = ulnar flexion):

نزدیک کردن مچ دست در سطح عرضی بطوری که انگشت کوچک به استخوان اولنار ساعد نزدیک شود، اولنار فلکشن نام دارد.

واژه های مخصوص حرکات انگشتان دست:

در مفصل انگشتان دست علاوه بر حرکات فلکشن، اکستنشن، ابداکشن و ادداکشن، حرکت آپوزیشن شست دست نیز انجام می شود.

آپوزیشن شست: (opposition of thumb):

حرکت مورب شست دست در امتداد کف دست بسمت سایر انگشتان را آپوزیشن شست می گویند.

ریپوزیشن شست (reposition of thumb):

حرکت مورب شست در حال بازگشت از آپوزیشن بحالت آناتومیک اولیه را ریپوزیشن می گویند.