چگونگی تفسیر آزمایش ویتامین دی + نکات تکمیلی

چندین دهه هست که موضوع داغ در علم تغذیه، ویتامین دی است. جایی در بدن انسان نیست که تحت تاثیر ویتامین دی قرار نگیرد. از موی سر تا پوست کف پا همه تحت تاثیر ویتامین دی هستند. بهترین راه تشخیص کمبود ویتامین دی، آزمایش خون است. در این نوشتار قصد دارم نحوه تفسیر ویتامین دی از روی برگه‌ی آزمایش را به تو آموزش بدهم.

ویتامین دی چه نقشی در بدن انسان دارد؟

ویتامین دی در تمامی عملکردهای بدن نقش مهمی دارد اما اگر بخواهیم نقش‌‎های ویتامین دی در بدن را متوجه بشیم، لازم است طبقه بندی زیر را انجام دهیم:

1. جذب کلسیم از روده‌‎ها و سلامت استخوان‌‎ها
2. حفظ و ترمیم عضلات
3. ارتقای سیستم ایمنی
4. سوخت و ساز
5. سلامت پوست و مو
6. محافظت بدن از سرطان
7. عملکرد سیستم عصبی

پس همانطور که متوجه شدی، ویتامین دی بخش وسیعی از عملکردهای بدن را تحت تاثیر قرار می‌‎دهد.

چگونه وضعیت ویتامین دی را از روی آزمایش خون تفسیر کنم؟

بخش آزمایش ویتامین دی در برگه آزمایش خون، به نام‌‎های زیر مشخص می‌شود:

• Vitamin D3
• Vit D (3)
• Colecalciferol
• Vitamin D3 colecalciferol
• Vitamin D 25 (OH)

گزارش دهی ویتامین دی در برگه آزمایش به دو صورت نانومول بر لیتر (nmol/L) یا نانوگرم بر میلی لیتر (ng/mL) است که هر دو حالت را با هم تفسیر می‌کنیم.

بطور کلی وضعیت ویتامین دی در بدن انسان 5 حالت دارد.

1. فقر ویتامین دی
2. کمبود ویتامین دی
3. حد بهینه ویتامین دی
4. ویتامین دی مازاد
5. مسمومیت ویتامین دی

فقر ویتامین دی

در صورتی که عدد ویتامین دی در برگه آزمایش کمتر از 30  نانوگرم بر میلی لیتر (30 ng/ml) یا 75 نانومول بر لیتر (nmol/L) باشد، فرد دچار کمبود ویتامین دی شده است. کمبود ویتامین دی بسیار خطرناک است. افرادی که کمبود ویتامین دی دارند، به عوارض زیر مبتلا می‌شوند:

• عفونت یا سرماخوردگی مکرر در مدت زمان کوتاه: از آنجایی که یکی از وظایف ویتامین دی در بدن انسان سیستم ایمنی است، در صورتی که کمبود ویتامین دی داشته باشی، سیستم ایمنی تو تضعیف می‌شود و مکرر به سرماخوردگی و عفونت مبتلا می‌‎شوی.
• خستگی مزمن: ویتامین دی یکی از فاکتورهای ضروری در مسیر سوخت و ساز بدن انسان است. در صورتی که کمبود ویتامین دی داشته باشی، ممکن است به خستگی و خواب آلودگی مزمن مبتلا شوی.
• درد و پوکی استخوان: مهم‌ترین نقشی که ویتامین دی در بدن انسان دارد، جذب کلسیم از روده‌‎ است. در صورتی که کمبود ویتامین دی داشته باشی، کلسیم به خوبی جذب نخواهد شد. در نتیجه استخوان‌‎های بدن در اثر کمبود کلسیم دچار درد می‌شود. در صورتی که کمبود ویتامین دی داشته باشی، احتمالا زانو درد، کمر درد یا گردن درد بگیری.
• افسردگی و پرخاشگری: ویتامین دی نقش مهمی در عملکرد مناسب سیستم عصبی دارد. بنابراین این احتمال وجود دارد که کمبود ویتامین دی به بیماری‌های عصبی، پرخاشگری یا افسردگی منجر شود.
• ریزش مو و کاهش کیفیت پوست: ویتامین دی نقش مهمی در ساخت فاکتورهای سلامتی پوست و مو دارد. به همین دلیل ممکن است در اثر کمبود ویتامین دی، ریزش مو یا کاهش کیفیت پوست و مو پیدا کنی.
• دردهای عضلانی: ویتامین دی در حفظ عضلات در طول زمان نقش دارد. به همین دلیل در صورت کمبود، افراد به دلیل تحلیل عضلات به دردهای عضلانی دچار می‌شوند.

کمبود ویتامین دی

اگر عدد مربوط به ویتامین دی در برگه‌‎ی آزمایش بین 30 تا 50 نانوگرم بر میلی لیتر (30 – 50 ng/mL) یا بین 75 تا 125 نانومول بر لیتر (75-125 nmol/L) باشد، دچار کمبود ویتامین دی هستی. در این وضعیت ویتامین دی در بدن به عملکرد خود عمل می‌کند اما برخی از اعمال آن با مشکل مواجه می‌شود. عمده‌‎ی افراد در این سطح از ویتامین دی قرار دارند.

علائم مربوط به کمبود ویتامین دی، شبیه علائم فقر ویتامین دی است.

سطح مناسب ویتامین دی

در صورتی که سطح ویتامین دی در خون بین 50 تا 70 نانوگرم بر میلی لیتر (50- 70 ng/ml) یا 125 تا 175 نانومول بر لیتر (125-175 nmol/L) باشد، سطح ویتامین دی در خون تو بهینه است. این بهترین سطح ویتامین دی در خون است.

سطح مازاد ویتامین دی

در صورتی که سطح ویتامین دی 70 تا 100 نانوگرم بر میلی لیتر یا 175 تا 250 نانومول بر لیتر باشد، سطح ویتامین دی در خون تو از سطح نرمال کمی بالاتر است. این شرایط در وضعیتی ایجاد می‌‎شود که تو از مکمل‌ها یا آمپول ویتامین دی استفاده کرده باشی. البته در بعضی از شرایط مثل شیمی درمانی، سرطان یا پیوند عضو ممکن است سطح ویتامین دی از حالت عادی کمی بیشتر بشود.

سطح مسمومیت ویتامین دی

اگر سطح ویتامین دی در خون تو از 100 نانوگرم بر میلی لیتر یا 175 نانومول بر لیتر بیشتر باشد، به مسمومیت ویتامین دی مبتلا هستی. مسمومیت ویتامین دی هم عوارضی مثل : گیجی، بی‎تفاوتی نسبت به محیط، استفراغ مکرر، درد شکم، پر ادرادی ، پرنوشی و کم آبی بدن از علائم بالینی مسمومیت با ویتامین دی هستند.

چگونه کمبود ویتامین دی را درمان کنیم؟

اینکه فرد چرا به کمبود ویتامین دی مبتلا می‌شود، مهم‌ترین رکن درمان است. برای تشخیص این مساله حتما باید به پزشک مراجعه کنی. اما بطور معمول کمبود ویتامین دی یکی از انتخاب‌های زیر است:

1. کپسول 50000 واحدی ویتامین دی هر دو هفته یکبار به مدت دو ماه، سپس ادامه دادن آن به میزان یکبار در ماه
2. استفاده از آمپول ویتامین دی که براساس دوز آن، تعداد آن متفاوت تجویز می‌شود.

چرا به کمبود ویتامین دی مبتلا می‌شویم؟

در ادامه به دلایل بروز کمبود یا فقر ویتامین دی خواهم پرداخت:

عدم مصرف ویتامین دی کافی در طول روز

اگر شما در طول روز ویتامین دی کافی مصرف نکنید، احتما بروز کمبود ویتامین دی وجود دارد. مثلا افرادی که رژیم گیاهخواری سخت دارند یا از منابع ویتامین دی مثل زرده تخم مرغ، ماهی، جگر و انواع گوشت استفاده نمی‌کنند ممکن است به کمبود ویتامین دی دچار شوند.

به اندازه کافی نور خورشید دریافت نمی‌کنید

یکی از دلایل شیوع کمبود ویتامین دی در ایرانیان، این است که به اندازه کافی نور خورشید دریافت نمی‌‎کنند. بنا به دلایل مذهبی و فرهنگی ایرانی‌ها، پوشش ما جلوی برخورد نور خورشید به پوستمان را می‌گیرد.

مشکلات کبدی و کلیوی

محل تغییرات و مدیریت مصرف ویتامین دی در بدن، کلیه‌ها و کبد هستند. در صورتی که کلیه‌ها و کبد شما دچار مشکل باشد، ویتامین دی کارایی خود را در بدن از دست می‌دهد.

مشکلات دستگاه گوارش

محل جذب ویتامین دی در غذا، روده‌ها هستند. در صورتی که مشکلات گوارشی مثل بیماری التهابی روده یا بیرون روی مزمن داشته باشی، ممکن است به کمبود ویتامین دی مبتلا شوی.

چاقی یکی از عوامل کمبود ویتامین دی

یکی از عواملی که منجر به کمبود ویتامین دی می‌شود، چاقی و اضافه وزن هست. ویتامین دی در بافت چربی ذخیره می‌‎شود پس اگر ذخایر چربی زیادی داشته باشی، ویتامین دی در بافت چربی محبوس می‌‎شود و نمی‌تواند وارد جریان خون بشود. بنابراین به کمبود عملکردی ویتامین دی مبتلا خواهی شد.

نکته: افراد چاق به ویتامین دی بیشتری نیاز دارند.

چگونه از کمبود ویتامین دی پیشگیری کنیم؟

اگر سه مورد را اجرا کنی، از کمبود ویتامین دی در امان خواهی بود:

روزانه مدتی در برابر نور مستقیم خورشید قرار بگیر

یک روز درمیان به مدت 20 تا 30 دقیقه باید بخشی از بدنت مثل از آرنج یا ساق به پایین در برابر نور مستقیم خورشید قرار بگیرد تا به میزان خوبی در زیر پوست تو ویتامین دی ساخته شود. نباید در این 20 تا 30 دقیقه از کرم‌ها یا ژل‌‎های ضد آفتاب استفاده کنی. همچنین نور خورشید نباید از پشت شیشه به پوست تو بتابد.

رژیم غذایی خودت را اصلاح کن

باید حتما از منابع حاوی ویتامین دی در رژیم غذاییِ خود استفاده کنی. این منابع شامل انواع ماهی‌ها، گوشت‌‎ها، لبنیات، دانه‌ها و آجیل و خشکبار هستند. برای اطمینان از اینکه به میزان کافی ویتامین دی دریافت می‌کنی، بهتر است به صورت بصورت روزانه دوز 1000 واحدی ویتامین دی یا ماهیانه دوز 50000 واحدی آن را استفاده کنی.

سعی کن وزنت را کنترل کنی

یکی از علل شیوع کمبود ویتامین دی، اضافه وزن و چاقی است. همانطور که در ابتدا گفتم، از آنجایی که ویتامین دی داخل بافت چربی ذخیره می‌شود، در اثر چاقی و اضافه وزن ممکن است به اندازه‌ی کافی وارد جریان خون نشود. به همین دلیل از نظر عملکردی مثل کمبود ویتامین دی است.

سخن آخر

داشتن یک سبک زندگی سالم، رژیم غذایی اصولی و ورزش کردن تو را از مشکلات مختلف از جمله کمبود ویتامین دی در امان نگه می‌‎دارد. اما در صورتی که متوجه شدی به کمبود ویتامین دی مبتلا هستی، حتما برای ریشه‌یابی و حل مشکل به پزشک مراجعه کن.